Những tác động tiêu cực đến nền kinh tế quốc gia khi bị FATF liệt kê vào Danh sách xám

Mới đây, FATF đã chính thức đưa Nam Phi vào “Danh sách xám”, điều này có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với nền kinh tế Nam Phi vốn đã gặp nhiều khó khăn sau đại dịch Covid. Những “tổn thương” kinh tế sẽ tập trung chủ yếu ở lĩnh vực tài chính và kinh doanh. Nam Phi được coi là một trong những trung tâm tài chính ở châu Phi. Theo cuộc kiểm toán toàn diện được thực hiện vào cuối năm 2019 và Báo cáo đánh giá đa phương do Lực lượng đặc nhiệm tài chính quốc tế (FATF) ban hành vào tháng 10 năm 2021, Nam Phi không đáp ứng được các khuyến nghị hành động theo yêu cầu của FATF và bị đưa đưa vào danh sách rà soát tăng cường (Danh sách Xám).

I) Hậu quả việc bị đưa vào “Danh sách xám” đối với Nam Phi

Về bản chất, việc bị đưa vào “Danh sách xám” của FATF có thể là mối đe dọa đối với sự tăng trưởng tài chính và vị thế dẫn đầu khu vực của Nam Phi:

1) Mất dòng vốn

Theo Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), các quốc gia bị FATF liệt kê vào “Danh sách xám” thường bị lỗ ròng trung bình 7,68% dòng vốn chảy vào các quốc gia của họ so với GDP. Chi phí tài chính trong nước cho việc khắc phục các thiếu hụt sau đó cũng là đáng kể – cùng với thực tế là thường phải mất 2-5 năm để một quốc gia được xóa khỏi “Danh sách xám” sau khi các yêu cầu bắt buộc được FATF xem xét và chấp nhận một cách hợp lệ. Các nước trong “Danh sách xám” không được khuyến khích đầu tư nước ngoài, và hậu quả là Nam Phi sẽ phải chịu sự thu hẹp đầu tư trực tiếp nước ngoài. Các dòng vốn đầu tư chung khác cũng có khả năng giảm.

2) Thiệt hại về đầu tư và tín nhiệm quốc tế

Các ngân hàng và nhà đầu tư nước ngoài có thể trở nên dè dặt trong việc kinh doanh ở Nam Phi, thay vì chọn hoạt động trong các khu vực pháp lý khác có hồ sơ rủi ro an toàn hơn. Các công ty nước ngoài muốn kinh doanh ở Nam Phi phải đối mặt với các rào cản pháp lý gia tăng, chi phí hoạt động và mức độ giám sát nghiêm ngặt. Các quốc gia bị FATF liệt kê trong “Danh sách xám” được Liên minh châu Âu và Vương quốc Anh tự động coi là các khu vực pháp lý có rủi ro cao (nói cách khác, các quốc gia này được coi là các khu vực pháp lý có thiếu sót chiến lược trong các chế độ Chống rửa tiền/Chống tài trợ cho khủng bố(AML/CFT), gây ra các mối đe dọa đáng kể đối với hệ thống tài chính).

Nam Phi với tư cách là một nền kinh tế phát triển, sẽ bị đánh giá lại và tụt hạng trên thị trường toàn cầu. Tuy nhiên, những tác động thực sự việc bị đưa vào Danh sách màu xám của FATF vẫn còn phải xem xét thêm.

Xem xét khía cạnh tác động đối với một số quốc gia châu Phi khác từng nằm trong “Danh sách xám” bao gồm Mozambique, Tanzania, Uganda, Cộng hòa dân chủ Congo, Mali, Senegal, South Sudan, Burkina Faso và Morocco. Trong số này, một số quốc gia đã ghi nhận những hậu quả không đáng kể khi bị FATF đưa vào Danh sách xám. Có thể lập luận rằng các quốc gia này dường như không bị ảnh hưởng do điều kiện kinh tế vốn đã nghèo khó và các nước thường không thu hút được mức đầu tư kinh tế nước ngoài lớn mạnh như Nam Phi.

Tuy nhiên, một số quốc gia đã ghi nhận những hậu quả kinh tế bất lợi đáng kể. Chúng thường có những đặc điểm tương tự như Nam Phi ở một số lĩnh vực nhất định: nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào tiền mặt phi chính thức, khung giám sát AML/CFT chưa hoàn thiện, thiếu nguồn lực trong các ngành tư pháp và thực thi pháp luật cũng như các chính sách thẩm định khu vực tư nhân và nhà nước không rõ ràng.

II) Những tác động tiêu cực trong các lần Pakistan bị vào Danh sách xám

Trái ngược với Nam Phi, Pakistan sau khi đối mặt với một trong những thời kỳ kinh tế khó khăn nhất kể từ khi thành lập (từ năm 1947) đã thở phào nhẹ nhõm khi kết thúc cuộc họp toàn thể được triệu tập gần đây của FATF, khi nước này được loại khỏi Danh sách xám. Các chuyên gia cho biết, việc này được ca ngợi như một chiến thắng ngoại giao vĩ đại, khi mang lại một loạt ý nghĩa tích cực đối với nền kinh tế, vì nó sẽ cải thiện đầu tư, tạo điều kiện cho vay quốc tế và động lực cho xuất nhập khẩu.

Điều này cũng được nhấn mạnh bởi Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Pakistan, Hina Rabbani Khar khi nói chuyện với đài DW Hotspot Asia ở Berlin vào ngày 17 tháng 6, bên lề cuộc họp toàn thể của FATF: “Không quốc gia nào muốn nằm trong Danh sách xám bởi vì nó mang lại những hậu quả to lớn, lấy đi niềm tin của nhà đầu tư và đặt một quốc gia vào tình trạng khó khăn”.

Pakistan đã ba lần bị đưa vào Danh sách xám – vào năm 2008, từ năm 2012 đến 2015 và kể từ năm 2018-2022. Mặc dù bản thân động thái này không dẫn đến các biện pháp trừng phạt, nhưng nó khiến quốc gia này dễ bị đưa vào “Danh sách đen”, dẫn đến việc áp dụng các biện pháp trừng phạt kinh tế nghiêm ngặt (Hiện nay có Iran, Triều Tiên và Myanmar).

Tuy nhiên, Danh sách xám báo hiệu rủi ro gia tăng trong giao dịch với quốc gia đó, theo The Economist Intelligence Unit. Điều này chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến xuất khẩu và ngăn cản các nhà đầu tư nước ngoài rót vốn vào nền kinh tế. “Khu vực tài chính không chỉ phải đối mặt với nguy cơ bị trừng phạt gia tăng mà còn phải tăng mức độ thẩm định để đảm bảo rằng các giao dịch tài chính hợp pháp. Nền kinh tế Pakistan chắc chắn sẽ được giảm bớt gánh nặng này khi nước chuyển sang Danh sách trắng và tuân thủ với kế hoạch hành động của FATF” Tiến sĩ Aadil Nakhoda, Thành viên, Nhóm tư vấn kinh tế của Viện PRIME có trụ sở tại Islamabad-thủ đô Paskistan, cho biết trong khi nói chuyện với Moneycontrol.

Dữ liệu chính thức cho thấy thâm hụt thương mại của Pakistan đã tăng lên mức cao nhất mọi thời đại là 43,33 tỷ USD vào đầu tháng 7/2022. Dự trữ ngoại hối do Ngân hàng Nhà nước Pakistan (SBP), ngân hàng trung ương của nước này nắm giữ, ở mức 8,2 tỷ USD vào giữa tháng 6 năm 2022. “Pakistan cần cải thiện khả năng thu hút đầu tư và việc đưa vào Danh sách trắng chắc chắn sẽ giúp ích vào thời điểm này”, Nakhoda nói.

Raja Gopal Chakraborti, Giáo sư, Khoa Nghiên cứu Nam & Đông Nam Á, Đại học Calcutta, chỉ ra rằng hậu quả của việc đưa vào Danh sách xám của FATF cũng được phản ánh trong các con số tăng trưởng GDP. “Pakistan đã được đưa ra khỏi Danh sách xám từ năm 2015 đến 2018 và tốc độ tăng trưởng GDP là 4,7% vào năm 2015, 5,5% vào năm 2016, 5,6% vào năm 2017 và 5,8% vào năm 2018. Khi Danh sách xám được áp dụng lại vào năm 2018, tốc độ tăng trưởng tỷ lệ giảm xuống 1,1% vào năm 2019 và 0,5% vào năm 2020. Không nghi ngờ gì nữa, việc bị đưa vào Danh sách xám ảnh hưởng sâu rộng đến kinh tế Pakistan, Chakraborti nói với Moneycontrol.

 Người dân địa phương ở Karachi theo dõi các kênh tin tức vào ngày 17 tháng 6, chờ đợi quyết định của FATF (AP Photo/Fareed Khan)

Thiệt hại ước tính 38 tỷ đô la

Một báo cáo nghiên cứu được công bố vào năm 2020 bởi Tabadlab, một nhóm tư vấn kinh tế có trụ sở tại Islamabad, cho biết Danh sách xám đã gây ra “thiệt hại GDP thực tế lũy kế khoảng 38 tỷ USD” từ năm 2008 đến 2019.

Nghiên cứu của Tiến sĩ Naafey Sardar, nhà kinh tế tại SBP, cho biết xuất khẩu và đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) chịu “lỗ lũy kế lần lượt là 4,5 tỷ USD và 3,6 tỷ USD” trong giai đoạn này. Lệnh trừng phạt của FATF từ năm 2012 đến năm 2015 đã tiêu tốn của nền kinh tế khoảng 13,43 tỷ đô la. Và mặc dù Pakistan đã thoát khỏi tầm ngắm của FATF vào tháng 6 năm 2015, nhưng phải mất một thời gian để GDP phục hồi với mức thiệt hại ước tính là 1,54 tỷ đô la vào năm 2016, nghiên cứu cho biết thêm. Điều này ngụ ý rằng lệnh trừng phạt của FATF có tác động ngắn hạn và trung hạn đối với nền kinh tế.

Năm tài chính	Tăng trưởng GDP
2015	4,7%
2016	5,5%
2017	5,6%
2018	5,8%
2019	1,1%
2020	0,5%
Nguồn dữ liệu: Ngân hàng Thế giới

Nghiên cứu cũng lưu ý rằng việc Pakistan bị loại khỏi Danh sách xám đôi khi đã dẫn đến sự hồi sinh của nền kinh tế, thể hiện rõ qua việc tăng mức GDP trong các năm 2017 và 2018.

Các nhà phân tích cho biết, đầu tư và xuất khẩu là hai trong số những tổn thất lớn nhất khi nằm trong Danh sách xám của FATF. Xuất khẩu đã bị ảnh hưởng ước tính khoảng 1,15 tỷ đô la trong năm 2008, khi Pakistan lần đầu tiên được đưa vào Danh sách, theo tài liệu nghiên cứu được xuất bản bởi Tabadlab. Trong năm 2012, 2013 và 2014, khi Pakistan lần thứ hai lọt vào Danh sách này, kim ngạch xuất khẩu đã bị ảnh hưởng khoảng 0,5 tỷ USD, 4,58 tỷ USD và 0,097 tỷ USD. Năm 2018, sau khi bị đưa vào Danh sách xám lần thứ ba, xuất khẩu đã bị ảnh hưởng ước tính khoảng 1,68 tỷ USD, sau đó là khoản lỗ xấp xỉ 1,20 tỷ USD vào năm 2019, báo cáo cho biết thêm.

Tương tự, đầu tư vào Pakistan vẫn ở mức thấp kể từ năm 2008, ngay cả khi các nước Nam Á khác có thể thu hút được lượng vốn FDI cao hơn đáng kể. Dòng vốn vào cao nhất được nước này ghi nhận vào năm 2007, một năm trước khi lần đầu tiên được đưa vào Danh sách xám, vì khoản đầu tư tích lũy trong năm đó là 5,59 tỷ USD, chiếm 3,67% GDP của năm. Vào năm 2008, nó đã giảm xuống còn 5,44 tỷ đô la và tiếp tục trượt dài hơn nữa, với các khoản đầu tư hàng năm giảm xuống còn 1,67 tỷ đô la vào năm 2015, theo dữ liệu được chia sẻ bởi MacroTrends.

Vào năm 2016, một năm sau khi được đưa vào Danh sách trắng, các khoản đầu tư đã tăng lên 2,58 tỷ USD, theo dữ liệu của MacroTrends. Nó vẫn ở mức trên 2,50 tỷ đô la trong năm 2017, trước khi giảm xuống còn 1,74 tỷ đô la vào năm 2018, khi Pakistan lần thứ ba bị đưa vào Danh sách xám.

Các nhà phân tích nhận thấy dòng vốn đầu tư và xuất khẩu của Pakistan sẽ được cải thiện khi FATF loại nước này khỏi Danh sách xám, vì nước này sẽ hội nhập tốt hơn vào thị trường tài chính toàn cầu. Tuy nhiên, tác động tích cực có thể bị trì hoãn do lạm phát toàn cầu đang diễn ra sau đại dịch Covid .

Tiếp cận các gói “cứu trợ”

Các chuyên gia cho biết, Pakistan, với khoản nợ nước ngoài ngày càng chồng chất lên tới hơn 90 tỷ USD, đang rất cần các công cụ cho vay được tăng cường. Tuy nhiên, những nỗ lực để đảm bảo các gói cứu trợ đã bị hạn chế do Danh sách xám. Ngân hàng Thế giới và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), hai trong số những tổ chức cho vay lớn nhất toàn cầu, được đính kèm với tư cách là quan sát viên của FATF. Họ đã kêu gọi tuân thủ nghiêm ngặt các biện pháp chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố (AML/CFT) của cơ quan giám sát để gia hạn các khoản vay. “Khoản cứu trợ” trị giá 6 tỷ USD được IMF bảo đảm cho Pakistan từ năm 2019  đi kèm với việc quyết tâm tuân thủ các hành động mà FATF đã đặt ra cho Chính phủ Pakistan vào năm 2018.

“Nguồn viện trợ của IMF là rất quan trọng; tuy nhiên, Pakistan cũng phải xem xét các bên cho vay đa phương khác cũng như cải thiện khả năng giao dịch và đưa ra các chính sách thân thiện với đầu tư để đảm bảo dòng đô la chảy vào tốt hơn. Do đó, việc đưa vào Danh sách trắng có thể là một bước quan trọng nếu nó cải thiện niềm tin của các nhà đầu tư nước ngoài,” Nakhoda nói.

Pakistan đã nhận được gói cứu trợ trị giá 6 tỷ USD từ IMF vào tháng 7/2019

Trung tâm 81 – Thanh Tùng