Tiến trình phát triển chương trình hạt nhân của Iran

Theo thông tin từ Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA), vào ngày 8-6 Hội đồng thống đốc IAEA thông qua nghị quyết chính thức lên án Iran thiếu hợp tác với cơ quan giám sát hạt nhân của Liên hợp quốc (LHQ).

Dưới đây là dòng thời gian về các sự kiện chính liên quan đến chương trình hạt nhân của Iran, kể từ chương trình đầu tiên được biết đến khi đất nước này phát triển “năng lượng hòa bình” cho tới nay.

THỜI KÌ ĐẦU

Năm 1957 – Dưới sự cầm quyền của nhà vua Mohammad Reza Pahlavi, Tehran ký một thỏa thuận hợp tác hạt nhân dân sự với đồng minh Hoa Kỳ.

Năm 1967 – Iran sở hữu lò phản ứng nghiên cứu của riêng mình trong chương trình “Năng lượng nguyên tử vì hòa bình” của Mỹ.

Năm 1974 – Trong bối cảnh khủng hoảng dầu mỏ, nhà vua Iran công bố kế hoạch xây dựng 23 lò phản ứng hạt nhân với quyền kiểm soát toàn bộ chu trình nhiên liệu hạt nhân – mở ra cánh cửa để có thể chế tạo vũ khí nguyên tử. Điều đó khiến các quan chức Mỹ lo ngại, những lệnh hạn chế được Mỹ áp đặt lên Iran. Không dừng lại ở đó, Iran cho vay 1 tỷ USD để xây dựng cơ sở làm giàu uranium Eurodif tại Pháp để có thể mua 10% sản phẩm của họ.

Năm 1975 – Công ty Kraftwerk Union của Đức bắt đầu xây dựng nhà máy điện hạt nhân Busher với 4 lò phản ứng như một phần của thỏa thuận trị giá 4,8 tỷ USD. Nhà vua Iran đã trả lời phỏng vấn: “Thành thật mà nói, tôi không thực sự nghĩ đến vũ khí hạt nhân. Nhưng nếu 20 hoặc 30 quốc gia nhỏ bé vô lý tiếp tục phát triển vũ khí hạt nhân, thì tôi có thể phải điều chỉnh lại các chính sách của mình ”.

Năm1979 – Nhà vua Iran, bị ốm nặng, bỏ trốn khỏi Iran trong bối cảnh các cuộc biểu tình phản đối ngày càng gia tăng. Ayatollah Ruhollah Khomeini trở lại Tehran và cuộc Cách mạng Hồi giáo quét sạch chế độ cũ. Sinh viên chiếm giữ Đại sứ quán Hoa Kỳ ở Tehran, bắt đầu cuộc khủng hoảng con tin kéo dài 444 ngày. Chương trình hạt nhân của Iran rơi vào tình trạng bỏ hoang dưới áp lực quốc tế.

Những năm 1980 – Trong cuộc chiến đẫm máu với Iran, Iraq liên tục tấn công khiến việc xây dựng tại nhà máy điện hạt nhân Bushehr bị đình trệ.

Năm 1987 – Iran ký một thỏa thuận với các nhà khoa học hạt nhân, nhà buôn chợ đen AQ Khan người Pakistan về thiết kế máy ly tâm, và cuối cùng trở thành đối tác chiến lược của chương trình.

BẤT ĐỒNG NGOẠI GIAO

Tháng 8/2002 – Cơ quan tình báo phương Tây và một nhóm đối lập Iran tiết lộ cơ sở làm giàu hạt nhân Natanz bí mật của Iran.

Tháng 6/2003 – Anh, Pháp và Đức tham gia đàm phán các vấn đề hạt nhân với Iran mà không có sự có mặt của Washington.

Tháng 10/2003 – Iran tạm hoãn việc làm giàu uranium.

Tháng 2/2006 – Iran tuyên bố sẽ khởi động lại hoạt động làm giàu uranium sau cuộc bầu cử tổng thống theo đường lối cứng rắn của Mahmoud Ahmadinejad. Ngay lập tức Anh, Pháp và Đức đẩy mạnh các hoạt động đàm phán.

Tháng 6/2006 – Hoa Kỳ, Nga, Trung Quốc cùng với Anh, Pháp và Đức thành lập nhóm các cường quốc thế giới P5 + 1 cố gắng thuyết phục Iran hạn chế chương trình hạt nhân của mình.

Tháng 12/2006 – Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc áp đặt lệnh trừng phạt đầu tiên đối với Iran, cấm bán công nghệ hạt nhân nhạy cảm. Năm nghị quyết khác của Hội đồng Bảo an được thực hiện vào năm 2010, thắt chặt các biện pháp trừng phạt đối với nước Cộng hòa Hồi giáo này.

Tháng 11/2007 – Số lượng máy ly tâm làm giàu uranium do Iran lắp ráp đạt khoảng 3.000 và kho dự trữ uranium làm giàu thấp của nước này ngày càng lớn, làm gia tăng lo ngại của các chuyên gia về việc phổ biến hạt nhân.

Tháng 7/2008 – Dưới thời Tổng thống George W. Bush, lần đầu tiên Hoa Kỳ tham gia các cuộc đàm phán hạt nhân.

Tháng 6 năm 2009 – Cuộc bầu cử tổng thống đầy căng thẳng của Iran chứng kiến ​​người theo phe cứng rắn Ahmadinejad tái đắc cử với sự đàn áp bạo lực của chính phủ.

Tháng 9/2009 – Các nhà lãnh đạo phương Tây tiết lộ việc Iran bí mật xây dựng cơ sở làm giàu Fordo, được xây dựng dưới núi để bảo vệ nước này khỏi các cuộc không kích có thể xảy ra.

Tháng 10/2009 – Dưới thời Tổng thống Barack Obama, Mỹ và Iran đã mở một kênh thông tin liên lạc bí mật giữa hai quốc gia.

Tháng 2/2010 – Iran bắt đầu làm giàu uranium lên gần 20%, một bước tiến kỹ thuật đáng kể so với cấp độ vũ khí là 90%.

Tháng 5/2010 – Brazil và Thổ Nhĩ Kỳ công bố thỏa thuận hạt nhân của riêng họ với Iran, nhưng thỏa thuận này nhanh chóng đổ vỡ.

Tháng 1/2011 – Các cuộc đàm phán giữa Iran và sáu cường quốc thế giới bị gián đoạn sau 15 tháng đình trệ.

Tháng 5/2011 – Sau sự trợ giúp của Nga, nhà máy điện hạt nhân Bushehr của Iran bắt đầu hoạt động.

Tháng 11/2011 – IAEA cho biết Iran đã có một chương trình vũ khí hạt nhân quân sự “khá cơ bản” đã kết thúc vào năm 2003. Iran phủ nhận điều đó, mặc dù các chính phủ phương Tây bao gồm cả Mỹ cũng nói điều đó.

Tháng 1/2012 – IAEA cho biết Iran đang làm giàu uranium lên 20% tại Fordo. Liên minh châu Âu đóng băng tài sản của Ngân hàng Trung ương Iran và ngừng nhập khẩu dầu của Iran.

Tháng 4 /2012 – Các cuộc đàm phán công khai bắt đầu lại giữa Iran và sáu cường quốc thế giới nhưng không đem lại tiếng nói chung.

Tháng 7/2012 – Các quan chức Mỹ và Iran tổ chức các cuộc đàm phán bí mật song phương tại Oman.

Tháng 8/2013 – Hassan Rouhani, một giáo sĩ tương đối ôn hòa và từng là nhà đàm phán hạt nhân, trở thành tổng thống Iran. Ông tuyên bố đất nước của mình sẵn sàng cho các cuộc đàm phán hạt nhân nghiêm túc.

Tháng 9/2013 – Rouhani và Obama nói chuyện qua điện thoại, cuộc trao đổi cấp cao nhất giữa hai nước kể từ cuộc Cách mạng Hồi giáo năm 1979. Ngoại trưởng Mỹ John Kerry và Ngoại trưởng Iran Mohammad Javad Zarif bắt đầu trao đổi ngoại giao.

Tháng 11/2013 – Iran và sáu cường quốc công bố một thỏa thuận tạm thời hạn chế chương trình hạt nhân của Tehran và giải phóng một số tài sản của Iran. Thỏa thuận này tạo tiền đề cho các cuộc đàm phán mở rộng về một hiệp định hạt nhân toàn diện.

Tháng 4/2015 – Một thỏa thuận hạt nhân khung được công bố sau nhiều tháng đàm phán, vạch ra những hạn chế dài hạn đối với chương trình hạt nhân của Iran và dỡ bỏ nhiều lệnh trừng phạt quốc tế.

Ngày 14 tháng 7 năm 2015 – Các cường quốc thế giới và Iran công bố một thỏa thuận hạt nhân toàn diện, dài hạn.

SỰ SỤP ĐỔ CỦA CÁC THỎA THUẬN

Từ tháng 1/2017 – 2/2017 – Căng thẳng leo thang sau lễ nhậm chức của Tổng thống Donald Trump, chính quyền của ông cấm người Iran và công dân các quốc gia theo đạo Hồi. Iran ngay lập tức tiến hành một vụ thử tên lửa đạn đạo, khiến Mỹ đe dọa trả đũa.

Tháng 5/2018 – Tổng thống Trump đơn phương rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân JCPOA, gọi đây là “thỏa thuận tồi tệ nhất từ ​​trước đến nay”. Ông nói rằng ông sẽ đạt được các điều khoản tốt hơn trong các cuộc đàm phán mới để ngăn chặn sự phát triển tên lửa của Iran và hỗ trợ cho các lực lượng quân sự trong khu vực. Tuy nhiên những cuộc nói chuyện đó đã không xảy ra.

Tháng 8/2018 – Chính quyền Trump tái áp đặt lệnh trừng phạt đầu tiên đối với Iran, từng được dỡ bỏ theo hiệp định hạt nhân, nhằm vào một loạt lĩnh vực từ  vải thảm và hạt dẻ cười đến vàng và máy bay thương mại.

Tháng 11/2018 – Mỹ tái thực thi các lệnh trừng phạt nặng nề nhất đối với Iran nhắm vào các lĩnh vực ngân hàng và dầu mỏ quan trọng của Iran.

Tháng 4/2019 – Tổng thống Trump chỉ định Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran là một tổ chức khủng bố nước ngoài, đánh dấu lần đầu tiên Hoa Kỳ đưa quân đội một quốc gia khác vào danh sách đen.

Ngày 5/5/2019 – Trích dẫn các mối đe dọa không xác định của Iran, Nhà Trắng cử nhóm tấn công hàng không mẫu hạm USS Abraham Lincoln và máy bay ném bom B-52 đến Vịnh Ba Tư để phô trương lực lượng.

Ngày 8/5/2019 – Iran tuyên bố sẽ bắt đầu rút lui khỏi hiệp định, đưa ra tối hậu thư 60 ngày cho châu Âu để bồi thường cho các lệnh trừng phạt do Mỹ dẫn đầu trước khi bắt đầu làm giàu uranium lên mức cao hơn.

Ngày 13/5/2019 – Bốn tàu chở dầu, trong đó có hai tàu của Saudi Arabia, bị tấn công bí ẩn ngoài khơi Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất.

Ngày 15/5/2019 – Một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái nhằm vào một đường ống dẫn dầu lớn chạy qua Ả Rập Xê Út đến Biển Đỏ. Phiến quân Houthi do Iran hậu thuẫn ở Yemen tuyên bố nhận trách nhiệm. Riyadh đổ lỗi cho Tehran, phủ nhận liên quan.

Ngày 13/6/2019 – Một vụ nổ làm tê liệt hai tàu chở dầu ở Vịnh Oman. Mỹ đổ lỗi cho Iran về các cuộc tấn công, các cáo buộc liên tiếp được đưa ra nhưng Iran phủ nhận điều này.

Ngày 17/6/2019 – Tổng thống Trump điều thêm 1.000 quân lính đến Trung Đông, thay vì 1.500 quân được điều động vào tháng trước để khảo sát các hoạt động của Iran và bảo vệ các lực lượng Mỹ.

Ngày 20/6/2019 – Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran bắn hạ một máy bay không người lái do thám của Mỹ ở eo biển Hormuz bằng tên lửa đất đối không. Tổng thống Trump tuyên bố rằng ông sẵn sàng chấp thuận các cuộc tấn công quân sự trả đũa vào Iran nhưng đã rút lại vào phút cuối.

Ngày 25/6/2019 – Trump áp đặt các biện pháp trừng phạt mới đối với Ayatollah Ali Khamenei, nhà lãnh đạo tối cao của Iran và các cộng sự của ông.

Ngày 1/7/2019 – Iran thông báo rằng họ đã vượt qua giới hạn của thỏa thuận hạt nhân đối với kho dự trữ uranium làm giàu thấp của mình.

Ngày 19/7/2019 – Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran bắt giữ một tàu chở dầu của Anh ở eo biển Hormuz. Quân đội Anh trước đó đã bắt giữ một tàu chở dầu của Iran gần Gibraltar vì nghi ngờ vi phạm lệnh trừng phạt.

Ngày 3/9/2019 – Mỹ trừng phạt Cơ quan vũ trụ dân sự Iran, cáo buộc chương trình này là vỏ bọc cho việc thử nghiệm công nghệ tên lửa đạn đạo.

Ngày 7/9/2019 – Iran bắt đầu đưa vào sử dụng các máy ly tâm tiên tiến bị cấm theo thỏa thuận năm 2015.

Ngày 14/9/2019 – Các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái nhằm vào hai cơ sở khai thác dầu quan trọng ở Ả Rập Xê Út, làm giảm một nửa nguồn cung dầu từ nước xuất khẩu lớn nhất thế giới. Phiến quân Houthi do Iran hậu thuẫn tuyên bố nhận trách nhiệm. Các quan chức Mỹ và Ả Rập Xê Út đổ lỗi cho Iran, phủ nhận liên quan.

Ngày 6/11/2019 – Iran bơm khí uranium vào các máy ly tâm tại cơ sở Fordo dưới lòng đất của họ.

Ngày 15/11/2019 – Việc tăng giá xăng dầu do chính phủ đặt ra trong bối cảnh cuộc khủng hoảng kinh tế ngày càng tồi tệ làm dấy lên làn sóng biểu tình trên khắp Iran. Lực lượng an ninh mở một cuộc đàn áp tàn bạo, với hơn 300 người được cho là đã thiệt mạng.

Tháng 12/2019 – Một cuộc tấn công bằng tên lửa vào căn cứ quân sự của Iraq giết chết một nhà thầu dân sự Mỹ và làm bị thương một số binh sĩ. Các cuộc không kích trả đũa của Mỹ khiến những người ủng hộ do Iran hậu thuẫn ập vào khu nhà Đại sứ quán Mỹ ở Baghdad.

Ngày 3/1/2020 – Một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái của Mỹ ở Baghdad đã giết chết tướng Qassem Soleimani, tướng hàng đầu của Iran và là kiến ​​trúc sư của các cuộc chiến tranh ủy nhiệm của Tehran ở Trung Đông.

Ngày 8/1/2020 – Để trả đũa việc sát hại Soleimani, Iran đã phóng hàng loạt tên lửa vào các căn cứ quân sự ở Iraq, nơi đóng quân của hàng nghìn quân Mỹ và Iraq. Hơn 100 quân nhân Mỹ bị thương vong. Khi Iran chuẩn bị phản công, Lực lượng Vệ binh Cách mạng đã bắn hạ một máy bay chở khách của Ukraine ngay sau khi cất cánh từ sân bay quốc tế của Tehran, được cho là đã nhầm nó với tên lửa hành trình của Mỹ. Tất cả 176 người trên máy bay đều thiệt mạng. Đến ngày 14/1/2020 – Sau nhiều ngày phủ nhận, Iran tuyên bố họ chịu trách nhiệm bắn hạ chiếc máy bay phản lực của Ukraine, làm dấy lên các cuộc biểu tình chống chính phủ trên đường phố.

Ngày 22/4/2020 – Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran phóng vệ tinh đầu tiên vào không gian, tiết lộ điều mà các chuyên gia mô tả là một chương trình vũ trụ quân sự bí mật.

Ngày 23/4/2020 – Sau các cuộc chạm trán căng thẳng ở eo biển Hormuz, bao gồm cả việc bắt giữ một tàu chở dầu mang cờ Hồng Kông, tổng thống Trump đe dọa “bắn hạ và tiêu diệt” các pháo hạm Iran quấy rối các tàu Hải quân Hoa Kỳ.

Tháng 7/2020 – Một vụ nổ bí ẩn phá hủy hoàn toàn nhà máy sản xuất máy ly tâm tại cơ sở làm giàu hạt nhân Natanz của Iran. Iran đổ lỗi cho cuộc tấn công là Israel.

Tháng 10/2020 – Lệnh cấm vận vũ khí kéo dài một thập kỷ của Liên hợp quốc đối với Iran về việc cấm nước này mua vũ khí nước ngoài sẽ hết hiệu lực theo lịch trình của thỏa thuận hạt nhân, bất chấp sự phản đối của Mỹ.

Tháng 11/2020 – Joe Biden đánh bại Trump trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ. Thời gian này, Mohsen Fakhrizadeh, một nhà khoa học Iran được phương Tây mệnh danh là người đứng đầu chương trình hạt nhân quân sự của Tehran, đã thiệt mạng trong một cuộc phục kích ở ngoại ô Tehran. Iran đổ lỗi cho Israel.Vào tháng 12/2020 – để trả đũa cho việc sát hại Fakhrizadeh, Quốc hội Iran thông qua dự luật đình chỉ các cuộc thanh tra của Liên hợp quốc đối với các cơ sở hạt nhân của nước này và yêu cầu chính phủ đẩy mạnh việc làm giàu uranium.

Ngày 4/1/2021 – Iran bắt đầu làm giàu uranium lên tới 20% và bắt giữ một tàu chở dầu mang cờ Hàn Quốc gần eo biển Hormuz quan trọng.

Ngày 23/2/2021 – IAEA thông báo mất quyền truy cập vào các camera giám sát, cũng như dữ liệu từ các máy theo dõi làm giàu uranium trực tuyến trong bối cảnh đối đầu với Iran. Tehran cam kết sẽ giữ lại các đoạn băng và trả lại chúng khi được giảm lệnh trừng phạt.

Ngày 6/4/2021 – Iran và Mỹ bắt đầu đàm phán trực tiếp tại Vienna về cách khôi phục thỏa thuận hạt nhân.

Ngày 9/4/2021 – Iran trả tự do cho tàu chở dầu mang cờ Hàn Quốc mà nước này bắt giữ trước đó.

Ngày 11/4/2021 – Một cuộc tấn công thứ hai trong vòng một năm nhằm vào khu hạt nhân Natanz của Iran, với nghi ngờ là Israel.

Ngày 16/4/2021 – Iran bắt đầu làm giàu uranium lên đến 60% – độ tinh khiết cao nhất từ ​​trước đến nay và là một bước kỹ thuật quan trọng so với cấp độ vũ khí (tầm 90%).

Ngày 2/6/20121 – Tàu chiến lớn nhất của hải quân Iran bốc cháy và chìm ở Vịnh Oman một cách bí ẩn, đây là một bước lùi lớn trong bối cảnh căng thẳng gia tăng trên biển với phương Tây.

Ngày 19/6/2021 – Ebrahim Raisi, một người theo đường lối cứng rắn của Lãnh tụ Tối cao Ayatollah Ali Khamenei, thắng cử tổng thống trong một cuộc bỏ phiếu.

Ngày 23/6/2021 – Một cuộc tấn công nhằm vào một xưởng máy ly tâm ở thành phố Karaj của Iran, cũng làm hỏng các camera của IAEA tại địa điểm này.

Ngày 29/7/2021 – Một cuộc tấn công bằng máy bay không người lái giết chết hai người trên một tàu chở dầu có liên quan đến một tỷ phú Israel ở ngoài khơi bờ biển Oman. Quân đội Mỹ xác định máy bay không người lái là của Iran. Tehran phủ nhận có liên quan.

Ngày 26/10/2021 – Một cuộc tấn công mạng làm tê liệt các trạm xăng trên khắp Iran.

Ngày 1/12/2021 – IAEA cho biết Iran đã bắt đầu đưa vào hoạt động loạt 166 máy ly tâm IR-6 tiên tiến tại cơ sở Fordo dưới lòng đất của họ.

Ngày 15/12/2021 – IAEA và Iran đạt được thỏa thuận lắp đặt lại các camera bị hư hỏng tại Karaj, mặc dù các thanh tra viên vẫn phàn nàn về hạn chế mà họ có thể truy cập.

Ngày 5/3/2022 – Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov nối lại các thỏa thuận hạt nhân với Iran sau các lệnh trừng phạt của Mỹ nhắm vào Moscow vì cuộc chiến Ukraine, làm phức tạp thêm các cuộc đàm phán.

Ngày 8/3/2022 – Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran cho biết họ đã phóng một vệ tinh do thám mới ngay khi các cơ quan tình báo Mỹ cảnh báo Tehran có thể tìm cách làm giàu 90% nếu các cuộc đàm phán thất bại.

Ngày 12/3/2022 – Các cuộc đàm phán hạt nhân tại Vienna đã kết thúc mà không đạt được thỏa thuận do Nga yêu cầu đảm bảo rằng mối quan hệ của họ với Tehran được miễn trừ khỏi các lệnh trừng phạt của phương Tây sau sự kiện tại Ukraine.

Ngày 13/3/2022 – Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran tuyên bố nhận trách nhiệm về một cuộc tấn công bằng tên lửa đạn đạo tấn công gần Lãnh sự quán Hoa Kỳ ở miền bắc Iraq.

Ngày 11/5/2022 – Trong một nỗ lực ngoại giao cuối cùng, Liên minh châu Âu cử đặc phái viên của họ về đàm phán hạt nhân đến Tehran, khi các cuộc đàm phán trước đó đi vào bế tắc vì Iran yêu cầu Washington dỡ bỏ chỉ định khủng bố đối với Lực lượng Vệ binh Cách mạng. Trong thời gian sau đó, Tehran đã bắt giữ hai công dân Pháp với cáo buộc an ninh, điều này ngay lập tức bị chỉ trích rộng rãi.

Ngày 22/5/2022 – Một thành viên cấp cao của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Iran bị bắn chết trên một chiếc xe, ở trung tâm thành phố Tehran bởi các tay súng không rõ danh tính – một cuộc tấn công trơ ​​trẽn lặp lại những vụ giết người có mục tiêu trước đó do Israel gây ra.

Ngày 27/5/2022 – Iran bắt giữ hai tàu chở dầu của Hy Lạp ở Vịnh Ba Tư để trả đũa vai trò của Hy Lạp trong việc Hoa Kỳ bắt giữ dầu thô từ một tàu chở dầu mang cờ Iran ở Biển Địa Trung Hải do vi phạm lệnh trừng phạt.

Ngày 8/6/2022 – Hội đồng thống đốc IAEA chỉ trích Iran về việc không đưa ra câu trả lời về dấu vết uranium nhân tạo được tìm thấy tại ba địa điểm chưa được khai báo. Iran sau đó ngắt kết nối hai camera giám sát của IAEA.

Ngày 9/6/2022 – Iran bắt đầu ngắt kết nối 27 camera giám sát của IAEA tại các địa điểm hạt nhân của nước này, và càng khiến các thanh tra viên “nóng mắt” hơn nữa khi nước này chuẩn bị lắp đặt thêm nhiều tầng máy ly tâm IR-6 tại Natanz.

Thanh Tùng(TT81)