Một số khía cạnh của Danh sách xám của FATF

Năm 2025 đánh dấu kỷ niệm 24 năm tuyên bố của Lực lượng Đặc nhiệm tài chính (FATF) về Danh sách các khu vực pháp lý cần được giám sát tăng cường ( ay còn gọi là danh sách các quốc gia hoặc khu vực pháp lý có những thiếu sót nghiêm trọng về mặt chiến lược trong việc phòng, chống rửa tiền (PCRT), tài trợ khủng bố (TTKB) và tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt (TTPB VKHDHHL)).

Trong khi FATF khẳng định rằng, việc nêu tên trong tuyên bố không phải là biện pháp trừng phạt, tuy nhiên việc bị gọi với tên gọi phổ biến hơn là “Danh sách xám” cho thấy nhiều nguy cơ tiêu cực mà các quốc gia sẽ gặp phải.

Jonah Anderson, đối tác của công ty luật White & Case, Vương quốc Anh cho biết: “Phần lớn ảnh hưởng từ Danh sách xám của FATF là tác động đến uy tín quốc tế của một quốc gia. Đặc biệt nếu bạn là một nền kinh tế phát triển, bạn muốn tránh ảnh hưởng đến danh tiếng của mình và do đó, bạn có thể sẽ dành nhiều nguồn lực đáng kể để thoát khỏi danh sách càng sớm càng tốt.”

FATF, với chức chủ tịch luân phiên giữa các quốc gia thành viên sau mỗi hai năm (Singapore hiện là chủ tịch cho đến tháng 6), đã họp tại Paris vào 19-21/02/2025 là phiên họp toàn thể đầu tiên trong ba phiên họp toàn thể thường niên. 23 quốc gia hiện nằm trong Danh sách xám sẽ theo dõi cẩn thận để xem liệu họ có được xóa bỏ khỏi Danh sách hay không, trong khi các quốc gia khác đang hồi hộp chờ xem liệu họ có bị xem xét bổ sung vào danh sách này hay không.[1]

Việc rời khỏi “Danh sách đen” của Iran, Bắc Triều Tiên và Myanmar – các khu vực pháp lý có rủi ro cao phải chịu Lời kêu gọi hành động là điều khó có thể xảy ra trong một vài kỳ họp tới.

Khi các danh sách này sắp tròn 25 năm thành lập, có nhiều cuộc tranh luận về tầm quan trọng của chúng ở cấp độ kinh tế vĩ mô và đặc biệt là đối với các ngân hàng, trong bối cảnh các bộ phận tuân thủ của bên cho vay ngày càng khắt khe, với những câu hỏi tiếp tục được đặt ra về tính công bằng tổng thể của quy trình đánh giá của FATF.

Sự phát triển của FATF

FATF được thành lập vào năm 1989 bởi G7 với mục đích là “xem xét và phát triển các biện pháp chống rửa tiền”. Vào năm 2001, nhiệm vụ của cơ quan này đã mở rộng để bao gồm cả tài trợ khủng bố, sau các cuộc tấn công ngày 11/9 tại Hoa Kỳ. Với các tiêu chuẩn được cập nhật qua nhiều năm, hiện nay bộ tiêu chuẩn của FATF đã bao gồm các lĩnh vực bao gồm những tiến bộ trong kỹ thuật rửa tiền, tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt, thu hồi tài sản, xác định chủ sở hữu hưởng lợi và hoạt động liên quan đến tài sản ảo.

Được bắt đầu đề xuất vào năm 2000, Danh sách xám bao gồm các quốc gia được xác định là có thiếu hụt chiến lược về phòng, chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố, đồng thời cũng yêu cầu các quốc gia này đưa ra cam kết chính trị để giải quyết những thiếu hụt đó. Danh sách đen bao gồm các quốc gia được coi là không hợp tác tích cực với FATF về những thiếu hụt đó. Cả hai danh sách đều được cập nhật ba năm một lần tại các cuộc họp toàn thể của FATF.

Trong số 23 khu vực pháp lý nằm trong danh sách xám, một số quốc gia bao gồm Gibraltar, UAE, Philippines và Uganda đã bày tỏ sự tự tin và đã được đưa ra khỏi danh sách sau cuộc họp tuần trước, khi mỗi khu vực đã đưa ra một loạt các biện pháp nhằm củng cố khuôn khổ PCRT, TTKB.

Đánh giá tác động

Các chuyên gia đánh giá, việc bị đưa vào Danh sách xám sẽ gây ra những hậu quả rõ ràng cho nền kinh tế và hệ thống tài chính của một quốc gia. Đồng thời lưu ý rằng động thái này có thể hạn chế các giao dịch xuyên biên giới, dẫn đến khó khăn cho một quốc gia trong việc tiếp cận tín dụng và hạn chế đầu tư nước ngoài.

Một nghiên cứu năm 2021 do IMF thực hiện đã phân tích tác động đáng kể của Danh sách xám đối với dòng vốn chảy vào, với mức giảm trung bình 7,6% GDP khi quốc gia đó bị đưa vào Danh sách xám.

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài giảm trung bình 3%, dòng vốn đầu tư gián tiếp giảm trung bình 2,9% và dòng vốn đầu tư khác giảm trung bình 3,6% GDP.

Một phần thiệt hại kinh tế phát sinh khác là do yêu cầu mức độ thẩm định cao hơn đối với các bên đối tác có trụ sở tại các quốc gia trong danh sách, gây ra chi phí cao hơn và cam kết thêm thời gian từ các nhà quản lý có liên quan.

Trong khi dữ liệu của Ngân hàng thế giới cho thấy khoảng hai phần ba số quốc gia hiện nằm trong Danh sách xám đã chứng kiến ​​mức sụt giảm FDI ròng tính theo tỷ lệ phần trăm GDP vào năm 2022, thì trong nhiều trường hợp, mức sụt giảm này là một phần của xu hướng đã bắt đầu từ nhiều năm trước khi bị đưa vào danh sách.

Với sự đa dạng của các nền kinh tế trong danh sách, các dấu hiệu chung về tác động kinh tế hầu như không thể xác định chính xác. Ví dụ, UAE, bị đưa vào Danh sách xám tháng 3 năm 2022, là nền kinh tế lớn thứ hai ở Trung Đông, có ít điểm chung với các quốc gia khác trong Danh sách xám Trung Đông là Syria và Yemen.

Một cố vấn của chính phủ chia sẻ với trang tin The Banker rằng: “Trong gần hai năm kể từ khi UAE bị đưa vào Danh sách xám, nền kinh tế của nước này đã phát triển mạnh mẽ nhờ giá năng lượng cao hơn, đồng thời vẫn thu hút được lượng đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn. Thật khó để nhìn vào những con số và nói rằng chúng bị kìm hãm vì nằm trong Danh sách xám”.

Các phân tích chưa mang tính công bằng

Các quyết định về Danh sách xám của FATF đã phải hứng chịu nhiều chỉ trích trong nhiều năm qua từ các quốc gia bị ảnh hưởng. Trong khi hoan nghênh việc Panama thoát khỏi danh sách vào năm ngoái, Tổng thống Laurentino Cortizo đã nói với tờ Financial Times rằng đất nước của ông đã bị đối xử bất công “vì đất nước này chỉ là nơi có 0,27% các công ty nước ngoài trên thế giới. Bạn phải hỏi 99% các công ty nước ngoài còn lại nằm ở đâu”, ông nói, lưu ý đến tình trạng thiên đường thuế của tiểu bang Delaware của Hoa Kỳ. “Điều quan trọng là họ cũng phải giải quyết vấn đề thiên đường thuế của họ” – Ông phát biểu.

Schwartz của FIBA ​​lưu ý rằng, như một phần trong quy trình đánh giá đa phương của FATF, cơ quan này sẽ cử các nhóm đánh giá từ các khu vực khác nhau trên thế giới. Những nhóm này có thể không quen thuộc với khu vực đang được đánh giá và cơ quan này nên xem xét việc đánh giá hệ thống pháp luật, tài chính – ngân hàng theo đặc điểm cụ thể tại quốc gia đó. Các khía cạnh đánh giá đôi khi là các nhận xét chủ quan hoặc do sự chưa hiểu biết rõ về các cơ chế xây dựng pháp luật, tiêu chuẩn, dịch vụ trong các ngành nghề,… Nhưng kết quả đánh giá này lại là yếu tố quan trọng để xem xét một quốc gia đang có các thiếu hụt về cơ chế PCRT, TTKB, TTPBVKHDHL hay không.

Trò chơi ghép hình toàn cầu

Theo ông Anderson, mặc dù việc nhận thức về các điều kiện của từng quốc gia là rất quan trọng, nhưng quan điểm toàn cầu của FATF vẫn là một phần cần thiết và bắt buộc trong nhiệm vụ của tổ chức này. Ông cho biết: “Mục tiêu nhất quán của FATF là một khái niệm hợp lý, trong đó cuộc chiến chống tội phạm tài chính giống như một trò chơi xếp hình quốc tế, trong đó các mảnh ghép phải khớp với nhau thì mới có hiệu quả. Sẽ luôn có những câu hỏi về việc triển khai, nhưng phải có một cách tiếp cận thực sự mang tính toàn cầu với một mức độ chuẩn hóa nhất định. Mặc dù việc bị đưa vào Danh sách xám có thể gây ra sự không đồng thuận, nhưng hầu hết các quốc gia đều nhận ra tầm quan trọng của việc nâng cấp khuôn khổ pháp lý và quy định cần thiết để thoát khỏi danh sách này.

Theo Kumar, trong 35 năm qua, các sáng kiến ​​của cơ quan này bao gồm Danh sách xám và Danh sách đen  đã mang lại những cải thiện rõ rệt trong cuộc chiến quốc tế chống tội phạm tài chính: “Tám mươi bảy phần trăm thành viên của FATF đã đạt được mức độ tuân thủ cao với các tiêu chuẩn kỹ thuật của cơ quan này. Trong số những quốc gia không phải là thành viên nhưng là một phần của tổ chức khu vực kiểu FATF, khoảng 73 phần trăm đã đạt được sự tuân thủ, vì vậy chúng tôi đã thấy những tiến bộ to lớn trong những năm qua”.

Kết luận: Nhìn chung, các quốc gia bị đưa vào Danh sách xám cũng có lý do để lạc quan vì trong số 98 quốc gia đã được FATF đưa vào danh sách cho đến tháng 10 năm 2023, 76 quốc gia đã bị xóa.

Thanh Tùng – Trung tâm 81

[1] Kể từ tháng 6 năm 2023, sau khi rơi vào Danh sách xám Việt Nam đưa ra cam kết chính trị cấp cao về việc hợp tác với FATF và Nhóm Châu Á – Thái Binh Dương về chống rửa tiền (Nhóm APG) để tăng cường hiệu quả của chế độ PCRT, TTKB, TTPBVKHDHL. Đến nay, Việt Nam đã đạt được tiến triển nhất định. FATF khuyến khích Việt Nam cần mạnh mẽ phối hợp nội bộ để chứng minh tiến độ thực hiện kế hoạch hành động nhằm giải quyết những thiếu sót về mặt chiến lược.