Nghị định số 259/2025/NĐ-CP về kiểm soát thương mại chiến lược – Bổ sung cách tiếp cận phòng, chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt bên cạnh mục tiêu đảm bảo điều kiện phát triển kinh tế thương mại

Chính phủ vừa ban hành Nghị định số 259/2025/NĐ-CP ngày 10/10/2025 về kiểm soát thương mại chiến lược, trong đó quy định việc quản lý xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, trung chuyển, quá cảnh hàng hóa thương mại chiến lược.

Kiểm soát thương mại chiến lược (strategic trade control) là khái niệm được đề cập và thực thi sau khi Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc ban hành Nghị quyết 1540 năm 2004 về chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt, theo đó yêu cầu các quốc gia thành viên phải “thiết lập, duy trì, rà soát và phát triển hệ thống kiểm soát hàng hóa trung chuyển, xuất khẩu phù hợp và hiệu quả” nhằm ngăn chặn việc phổ biến các loại nguyên vật liệu liên quan đến các loại vũ khí hóa học, sinh học, phóng xạ, hạt nhân, cũng như các phương tiện mang của chúng. Kiểm soát thương mại chiến lược không phải là một thoả thuận hay hiệp định song phương mà là hệ thống pháp lý và quy trình của một quốc gia đặc ra các yêu cầu một số mặt hàng xuất khẩu từ quốc gia mình sang quốc gia khác phải được cấp phép vì mục đích an ninh quốc phòng, chính sách đối ngoại hoặc chính sách kinh tế.

Trước khi Nghị định ra đời, tại Việt Nam, mặc dù đã có những quy định về kiểm soát xuất nhập khẩu các mặt hàng phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh; mặt hàng ảnh hưởng tới quốc phòng, an ninh; mặt hàng hạn chế xuất nhập khẩu theo các công ước về chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt. Tuy nhiên, lại chưa có văn bản quy phạm pháp luật chuyên biệt về kiểm soát hàng hóa lưỡng dụng (kiểm soát thương mại chiến lược bao gồm kiểm soát hàng hóa lưỡng dụng và kiểm soát vũ khí). Do đặc tính lưỡng dụng của sản phẩm đòi hỏi việc quản lý không chỉ theo đặc tính của mặt hàng hiện tại mà cần kiểm soát về mục đích sử dụng cuối, các chủ thể tham gia vào hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, sản xuất hàng hoá. Việt Nam cũng chưa có Danh mục hàng hóa lưỡng dụng cụ thể, chưa có cơ chế kiểm soát xuất khẩu đối với các hàng hoá lưỡng dụng.

Vì vậy, việc ban hành Nghị định được đánh giá là bước đi quan trọng, thể hiện quyết tâm của Chính phủ trong việc tăng cường năng lực quản lý nhà nước về kiểm soát thương mại chiến lược, đồng thời đáp ứng các yêu cầu quốc tế về không phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt và bảo đảm an ninh – quốc phòng, tạo điều kiện phát triển kinh tế. Ngoài ra, trong bối cảnh nguy cơ chiến tranh thương mại gia tăng, việc Nghị định ra đời và thực thi cơ chế kiểm soát thương mại chiến lược là một trong những nội dung các nước phát triển đang đề nghị Việt Nam phối hợp triển khai.

Tại Nghị định quy định rõ:

– Hàng hóa, công nghệ và dịch vụ thuộc danh mục kiểm soát thương mại chiến lược gồm: vật liệu, thiết bị, phần mềm, công nghệ lưỡng dụng có thể sử dụng cho mục đích sản xuất vũ khí hạt nhân, hóa học, sinh học và tên lửa;

– Các hoạt động thương mại chịu kiểm soát bao gồm: xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh, chuyển khẩu, tạm nhập – tái xuất, trung chuyển, môi giới, và chuyển giao công nghệ;

Về nguyên tắc quản lý hàng hóa thương mại chiến lược:

– Hàng hóa thương mại chiến lược phải tuân thủ các quy định tại Nghị định này và các quy định pháp luật hiện hành về quản lý ngoại thương, thương mại, pháp luật chuyên ngành, pháp luật thuế, hải quan, pháp luật khác.

– Thương nhân thực hiện xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, trung chuyển, quá cảnh hàng hóa lưỡng dụng quy định tại khoản 3 Điều 7 Nghị định này phải có Giấy phép (trừ trường hợp phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh).

– Trường hợp có thông tin nghi ngờ việc hàng hóa được sử dụng để sản xuất hoặc sử dụng vũ khí hủy diệt hàng loạt hoặc người sử dụng cuối cùng của hàng hóa thuộc Danh sách đối tượng bị chỉ định, thương nhân phải có Giấy phép khi thực hiện xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, trung chuyển, quá cảnh hàng hóa đó, kể cả trong trường hợp hàng hóa không thuộc Danh mục quy định tại Điều 7 Nghị định này.

– Trong trường hợp cần thiết, để thực thi các cam kết quốc tế hoặc thỏa thuận trong các Hiệp định song phương, Bộ Công Thương quyết định việc áp dụng biện pháp cấp phép xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, trung chuyển, quá cảnh đối với hàng hóa không thuộc quy định tại khoản 2, khoản 3 Điều này.

– Thương nhân xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, trung chuyển quá cảnh vũ khí hủy diệt hàng loạt, vũ khí thông thường thực hiện theo các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành về phòng, chống phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt và pháp luật về quản lý, sử dụng vũ khí, vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ.

Một trong những yêu cầu then chốt trong Nghị định là quy định về Chương trình tuân thủ nội bộ:

– Thương nhân xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, trung chuyển, quá cảnh hàng hóa thương mại chiến lược được khuyến khích xây dựng và thực hiện Chương trình tuân thủ nội bộ.

– Chương trình tuân thủ nội bộ bao gồm các bộ quy trình:

1. a) Cam kết trách nhiệm của thương nhân, trách nhiệm của chủ doanh nghiệp, trách nhiệm của các bộ phận và nhân viên về kiểm soát thương mại chiến lược theo quy định của pháp luật.
2. b) Bộ quy trình về rà soát người sử dụng cuối và mục đích sử dụng của hàng hóa trong giao dịch.
3. c) Bộ quy trình về cách thức thương nhân thường xuyên cập nhật các quy định pháp luật về kiểm soát thương mại chiến lược.
4. d) Bộ quy trình về đào tạo nội bộ liên quan tới lĩnh vực này.

đ) Bộ quy trình về lưu trữ thông tin và tài liệu.

1. e) Bộ quy trình về nghĩa vụ thông báo.

Yêu cầu đối với các bộ quy trình trong Chương trình tuân thủ nội bộ quy định tại Phụ lục II Nghị định này.

– Thương nhân đã thực hiện Chương trình tuân thủ nội bộ từ 02 năm trở lên và được Bộ Công Thương xác nhận thì được xem xét cấp Giấy phép xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, trung chuyển, quá cảnh theo thời hạn quy định tại khoản 3 Điều 8 Nghị định này.

Tại Nghị định cũng quy định về Danh mục hàng hóa lưỡng dụng, Cấp phép đối với hàng hóa lưỡng dụng, Hồ sơ, quy trình cấp giấy phép xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, trung chuyển, quá cảnh hàng hóa lưỡng dụng, Xác nhận thực hiện Chương trình tuân thủ nội bộ,…

Danh mục hàng hóa lưỡng dụng xuất khẩu, tạm nhập tái xuất, chuyển khẩu, trung chuyển, quá cảnh theo giấy phép bao gồm:

1. Vật liệu phóng xạ và thiết bị hạt nhân: Bộ Khoa học và Công nghệ quản lý;
2. Điện tử (các vi mạch xử lý có tốc độ xử lý từ 5 GFLOPS trở lên và có đơn vị logic số học (ALU) với độ rộng truy cập từ 32 bit trở lên; mạch tích hợp được thiết kế hoặc đánh giá là có khả năng chịu bức xạ cao,…): Bộ Khoa học và Công nghệ và Bộ Công Thương quản lý;
3. Máy vi tính (máy tính điện tử và thiết bị liên quan được thiết kế để chịu được mức bức xạ cao; máy tính được thiết kế để mô hình hóa, mô phỏng hoặc tích hợp thiết kế tên lửa…): Bộ Khoa học và Công nghệ quản lý;
4. Viễn thông, cảm biến và laser (thiết bị chặn hoặc gây nhiễu viễn thông di động; máy ảnh tốc độ cao; máy quay truyền hình chịu bức xạ…): Bộ Khoa học và Công nghệ quản lý;
5. Hàng không (máy theo dõi sao có độ chính xác cao và linh kiện; thiết bị nhận tín hiệu từ Hệ thống Dẫn đường Vệ tinh Toàn cầu (GNSS),…): Bộ Xây dựng quản lý;
6. Hàng Hải (các phương tiện lặn có người lái được thiết kế để hoạt động ở độ sâu trên 1.000m;…): Bộ Xây dựng quản lý;
7. Tác nhân sinh học gây bệnh cho người và độc tố (vi-rút, vi khuẩn, nấm, độc tố): Bộ Y tế quản lý;
8. Hóa chất (vật liệu nổ công nghiệp; tiền chất thuốc nổ sử dụng để sản xuất vật liệu nổ công nghiệp;…): Bộ Công Thương quản lý;
9. Kim loại, hợp kim (hợp kim magie, niken, titan, nhôm có độ bền cao;…): Bộ Công Thương quản lý;
10. Phương tiện bay không người lái (UAV) có thời gian duy trì hoạt động từ 1 giờ trở lên; hoặc có thời gian duy trì hoạt động từ 30 phút trở lên và được thiết kế để cất cánh và duy trì chuyến bay ổn định trong điều kiện gió giật có tốc độ 46,3 km/h trở lên: Bộ Công Thương quản lý./.

Thanh Tùng – TT81