Thông cáo báo chí của Tổng Giám đốc IAEA liên quan đến Thỏa thuận AUKUS

1. Một thông báo đã được đưa ra bởi Úc, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ (các bên liên quan trong Thỏa thuận An ninh ba bên AUKUS) về việc Úc mua lại các tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân, được trang bị vũ khí thông thường. Tôi cũng đã nhận được thông tin liên lạc riêng biệt về vấn đề này từ ông Anthony Albanese – Thủ tướng Úc và ông Penny Wong – Bộ trưởng Ngoại giao Úc, cũng như từ Vương quốc Anh và Hoa Kỳ.

2. Theo thông báo, các bên đã thống nhất ba giai đoạn để thực hiện dự án AUKUS trong 3 thập kỷ tới bao gồm: đào tạo và nâng cao năng lực; mua lại các tàu ngầm hoàn chỉnh, được trang bị vũ khí thông thường, chạy bằng năng lượng hạt nhân; và mua lại các đơn vị năng lượng hạt nhân hoàn chỉnh cho các tàu ngầm hạt nhân được chế tạo tại Úc.

3. Các bên trong Thỏa thuận AUKUS có các nghĩa vụ thanh sát cần được thực hiện theo các Hiệp định thanh sát tương ứng của họ và các Nghị định thư bổ sung với Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA). Úc với tư cách là một quốc gia phi vũ khí hạt nhân (NNWS) tham gia Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) đã ký kết với IAEA một Hiệp định thanh sát toàn diện (CSA) liên quan đến NPT và một Nghị định thư bổ sung kèm theo (AP). Theo CSA, IAEA có quyền và nghĩa vụ áp dụng các biện pháp thanh sát đối với tất cả các vật liệu hạt nhân trong tất cả các hoạt động hạt nhân vì mục đích hòa bình trên lãnh thổ Úc, thuộc thẩm quyền của mình hoặc được thực hiện dưới sự kiểm soát của mình ở bất cứ đâu, với mục đích xác minh rằng vật liệu đó không được chuyển hướng sang vũ khí hạt nhân hoặc các thiết bị nổ hạt nhân khác. Điều 14 của CSA cho phép Úc sử dụng vật liệu hạt nhân cần được thanh sát trong một hoạt động hạt nhân, chẳng hạn như động cơ đẩy hạt nhân cho tàu ngầm, với điều kiện là Úc phải báo cáo và thỏa thuận với IAEA về vấn đề này.

4. Vương quốc Anh và Hoa Kỳ là các quốc gia có vũ khí hạt nhân tham gia NPT và mỗi quốc gia đã ký kết với IAEA một Hiệp định thanh sát tự nguyện (VOA) và một Nghị định thư bổ sung kèm theo. Theo VOA, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ cần báo cáo cho IAEA việc chuyển giao vật liệu hạt nhân cho NNWS và theo AP về việc xuất khẩu thiết bị được chỉ định trong AP.

5. Nghĩa vụ pháp lý của các bên trong AUKUS và các khía cạnh không phổ biến vũ khí hạt nhân là tối quan trọng. IAEA sẽ tiếp tục có nhiệm vụ xác minh và không phổ biến vũ khí hạt nhân làm nguyên tắc chỉ đạo cốt lõi của mình. Điều này sẽ thực hiện một cách công minh, khách quan và trên khía cạnh kỹ thuật. 

Thủ tướng Úc Anthony Albanese, Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden và Thủ tướng Anh Rishi Sunak tại Căn cứ Hải quân Point Loma tại San Diego, California, ngày 13 tháng 3 năm 2023

6. Trong một bức thư gửi cho tôi, Bộ trưởng Ngoại giao Wong đã chính thức yêu cầu IAEA bắt đầu đàm phán về một thỏa thuận cần thiết theo Điều 14, CSA của Úc. Theo các tiêu chuẩn áp dụng (sửa đổi Khoản 3.1 của Phục lục Thỏa thuận), Úc cũng đã cung cấp cho IAEA thông tin thiết kế sơ bộ liên quan đến dự án này.

7. Quá trình này liên quan đến các vấn đề pháp lý hệ trọng và kỹ thuật phức tạp. Sự điều chỉnh bắt buộc theo Điều 14 của CSA và việc phát triển cách tiếp cận các biện pháp thanh sát cần thiết phải phù hợp chặt chẽ với khuôn khổ pháp lý hiện hành. Khi thỏa thuận hoàn tất sẽ được chuyển đến Hội đồng Thống đốc của IAEA để xem xét và có hành động thích hợp.

8. Trong thông tin công bố, các bên trong AUKUS tái khẳng định cam kết đã nêu trước đây về việc duy trì tính toàn vẹn của cơ chế không phổ biến vũ khí hạt nhân và các biện pháp thanh sát của IAEA vẫn là mục tiêu cốt lõi liên quan đến AUKUS. Các nước cũng cam kết duy trì sức mạnh của cơ chế không phổ biến vũ khí hạt nhân toàn cầu và thực hiện các nghĩa vụ không phổ biến vũ khí hạt nhân và thanh sát theo Hiệp định thanh sát với IAEA. Tôi cũng lưu ý tuyên bố trước đây của Úc với IAEA rằng họ không có ý định theo đuổi việc làm giàu hoặc tái xử lý urani liên quan đến AUKUS và không có kế hoạch thực hiện chế tạo nhiên liệu hạt nhân như một phần của AUKUS.

9. Vai trò của IAEA trong quá trình này được dự đoán trong khuôn khổ pháp lý hiện hành và hoàn toàn nằm trong thẩm quyền theo luật định của mình. IAEA sẽ tiến hành công việc về vấn đề này một cách độc lập, công minh và chuyên nghiệp. Tôi sẽ đảm bảo một quy trình minh bạch sẽ chỉ được hướng dẫn bởi nhiệm vụ theo luật định của IAEA và các Hiệp định thanh sát và Nghị định thư bổ sung của các bên trong AUKUS. Một thỏa thuận hiệu quả theo Điều 14, CSA của Úc cho phép IAEA đáp ứng các mục tiêu thanh sát kỹ thuật cho Úc theo CSA và AP sẽ là cần thiết. Cuối cùng, IAEA phải đảm bảo rằng không có rủi ro phổ biến vũ khí hạt nhân nào xuất phát từ AUKUS.

10. Tôi sẽ thông báo cho Hội đồng Thống đốc và các Quốc gia Thành viên của IAEA về công việc tiếp theo khi các cuộc thảo luận với các bên trong AUKUS tiếp diễn sau thông báo của Úc về ý định bắt đầu đàm phán với IAEA liên quan đến thỏa thuận theo Điều 14. Tôi cũng sẽ đệ trình một báo cáo về vấn đề này vào phiên họp thường kỳ tiếp theo của Hội đồng Thống đốc, dự kiến sẽ diễn ra tại Vienna, Cộng hòa Áo vào tháng 6 năm 2023.

Huy Hiệp – TT81