Tiền ảo và rủi ro tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt

Trong bối cảnh tiền ảo (tài sản ảo – VAs) ngày càng phổ biến, Lực lượng đặc nhiệm tài chính quốc tế (FATF) đã phát hành 02 báo cáo quan trọng vào tháng 6/2025, nhấn mạnh rủi ro lớn từ việc khai thác VAs để tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt (PF). Báo cáo “Cập nhật trọng tâm về việc triển khai các tiêu chuẩn của FATF đối với tài sản ảo và nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo”[1] và “Các thủ đoạn trốn tránh lệnh trừng phạt và Mạng lưới tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt”[2] cảnh báo rằng, dù có tiến bộ quy định, hệ thống tài chính toàn cầu vẫn tồn tại lỗ hổng lớn, cho phép các mạng lưới tội phạm.

Tiến bộ toàn cầu và lỗ hổng quy định

Theo báo cáo “Cập nhật trọng tâm về việc triển khai các tiêu chuẩn của FATF đối với tài sản ảo và nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo” (26/6/2025), 99 quốc gia đã ban hành hoặc đang hoàn thiện luật về Quy tắc chuyển[3] (Travel rule) tài sản ảo để tăng minh bạch giao dịch xuyên biên giới, giúp phát hiện rủi ro rửa tiền (ML), tài trợ khủng bố (TF) và PF. Các khu vực chiếm 98% thị trường VAs toàn cầu (như Mỹ, EU, Singapore) đã tiến bộ trong cấp phép và giám sát nhà cung cấp dịch vụ VAs (VASPs), với 73% quốc gia có hành động thực thi. Tuy nhiên, chỉ 29% các quốc gia đạt mức “tuân thủ phần lớn” với Khuyến nghị 15 (R.15) của FATF, 20% chọn cấm một phần hoặc toàn bộ VAs do lo ngại rủi ro.

Báo cáo “Các thủ đoạn trốn tránh lệnh trừng phạt và Mạng lưới tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt” (20/6/2025) chỉ ra chỉ 16% các quốc gia chứng minh hiệu quả cao trong thực thi Kết quả trực tiếp số 11 (IO.11)[4] về trừng phạt tài chính mục tiêu (TFS) theo Nghị quyết Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc về phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt (WMD). Các lỗ hổng bao gồm thiếu phối hợp công – tư, minh bạch chủ sở hữu hưởng lợi cuối cùng (BOI) yếu và khả năng giám sát VASPs nước ngoài kém.

Rủi ro nổi bật từ tiền ảo trong PF

VAs với tính chất không biên giới và vô hình, dễ dàng bị lợi dụng để trốn tránh trừng phạt, chuyển tiền và mua sắm hàng hóa lưỡng dụng (dual-use goods) cho chương trình WMD. Báo cáo của FATF nhấn mạnh 04 rủi ro chính:

– Sử dụng trung gian thanh toán và công ty bình phong: Che giấu nguồn gốc quỹ PF qua VASPs không đăng ký.

– Ẩn BOI: Sử dụng VAs để tiếp cận hệ thống tài chính mà không lộ danh tính.

– Khai thác công nghệ VAs: Bao gồm stablecoins[5] và DeFi[6], chiếm đa số hoạt động bất hợp pháp trên blockchain (51 tỷ USD năm 2024).

– Lĩnh vực hàng hải và vận tải: Kết hợp với VAs để vận chuyển vật liệu WMD.

Ý nghĩa đối với Việt Nam và khu vực Châu Á – Thái Bình Dương

Hiện nay, Việt Nam đang nằm trong Danh sách giám sát tăng cường của FATF (danh sách Xám), đang đối mặt thách thức lớn trong quản lý rủi ro VAs liên quan PF. Dựa trên Báo cáo “Cập nhật trọng tâm về việc triển khai các tiêu chuẩn của FATF đối với tài sản ảo và nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo” được công bố tháng 6/2025, Việt Nam được đánh giá là một trong 29 quốc gia có hoạt động VASP lớn (chiếm ~98% thị trường VA toàn cầu), nhưng mức độ tuân thủ Khuyến nghị 15 (R.15) của FATF vẫn ở mức thấp, dẫn đến rủi ro cao về ML, TF, PF. Do đó, theo FATF, Việt Nam cần nhanh chóng hoàn thiện khung pháp lý về tài sản ảo, quyết định rõ ràng tiếp cận (cho phép/cấm), yêu cầu cấp phép và đăng ký VASPs, triển khai Quy tắc chuyển với ngưỡng ≥1.000 USD, thành lập cơ quan giám sát liên ngành (NHNN chủ trì, phối hợp với các bộ: Quốc phòng, Công An, Tài chính, Ngoại giao,…) để tăng cường đánh giá rủi ro quốc gia về stablecoins và DeFi, đồng thời hợp tác công – tư với các công ty phân tích blockchain để truy vết giao dịch đáng ngờ, nhằm giảm thiểu rủi ro PF/ML/TF và ra khỏi Danh sách Xám của FATF.

Với sự bùng nổ VAs, việc hành động bây giờ là cần thiết để bảo vệ an ninh tài chính toàn cầu và ngăn chặn PF – mối đe dọa đối với hòa bình khu vực.

Vũ Quang Đại – TT81

[1] https://www.fatf-gafi.org/en/publications/Fatfrecommendations/targeted-update-virtual-assets-vasps-2025.html.

[2] https://www.fatf-gafi.org/en/publications/Financingofproliferation/complex-proliferation-financing-sanction-evasion-schemes.html.

[3] Quy tắc chuyển là yêu cầu bắt buộc đối với các VASPs phải thu thập và truyền thông tin về người khởi tạo và người thụ hưởng trong các giao dịch VAs có giá trị trên ngưỡng quy định, tương tự như yêu cầu đối với chuyển khoản ngân hàng truyền thống.

[4] IO.11 – Đánh giá mức độ hiệu quả trong việc thực thi các biện pháp trừng phạt TFS theo các nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc về phổ biến WMD.

[5] Stablecoins (tiền ổn định) là các tài sản ảo được thiết kế để duy trì giá trị ổn định bằng cách tham chiếu đến tiền tệ pháp định, hàng hóa hoặc các tài sản khác, hoặc thông qua cơ chế thuật toán.

[6] DeFi (tài chính phi tập trung) là các giao thức tài chính được triển khai trên blockchain công khai, cho phép thực hiện các dịch vụ tài chính (cho vay, vay, giao dịch, bảo hiểm…) mà không cần trung gian truyền thống (ngân hàng, sàn giao dịch tập trung), thông qua các chương trình máy tính tự động thực thi, được triển khai trên blockchain.